تصویر متحرک 1920 Das wandernde Bild

تصویر متحرک  Das wandernde Bild

 

فیلم آلمانی تصویر متحرک که در سال 1920 و به کارگردانی فریتس لانگ ساخته شد، اولین تجربه همکاری بین او و تئا فون هاربو در مقام فیلمنامه نویس بود. تئا فون هاربو که بعدا با فریتس لانگ ازدواج کرد، تقریبا در تمامی آثار قابل توجه وی در دوران صامت از جمله شاهکارهای وی، به عنوان فیلمنامه نویس شرکت داشت.
در این فیلم که تهیه کنندگی آن را جو می بر عهده داشت، میا می، هانتس مار، هری فرانک و رودولف کلاین روگه به ایفای نقش پرداختند.
داستان فیلم از آنجا شروع می شود که زنی به نام ایرمگارد که تحت تعقیب شوهرش قرار دارد، از ترس به سوی کوههای پوشیده از برف می گریزد تا اینکه به کلبه مردی می رسد که در لباس تارکان دنیا، به تنهایی روزگار می گذراند. ایرمگارد سعی می کند از کلبه این مرد برای مخفی شدن استفاده کند، ولی با دیدن چهره مرد، در کمال ناباوری متوجه می شود که وی گئورگ، معشوق قدیمی و برادر شوهر اوست. با دیدن گئورگ، خاطرات گذشته برای ایرمگارد زنده می شود...

گئورگ در گذشته مردی بود فیلسوف مآب و معتقد به روابط آزاد در عشق و اینکه نباید با ازدواج، عشق را به بند کشیده و آن را خفه کرد. ایرمگارد که با گئورگ روابط بسیار نزدیکی داشت، پیش از به دنیا آوردن فرزندش (از گئورگ)، با جان برادر دوقلوی گئورگ ازدواج می کند! گئورگ که از این واقعه شوکه شده بود، با صحنه سازی وانمود می کند که مرده است، در عین حال برای اینکه درسی به برادش داده باشد، در وصیتنامه خود تمام اموالش را برای ایرمگارد باقی می گذارد، در حالی که قاعدتا باید برادرش جان تنها وارثش می بود، همین مسئله باعث می شود که ایرمگارد از دست جان که به دنبال به دست آوردن اموال برادر است بگریزد...
اکنون ایرمگارد با دیدن گئورگ، متوجه می شود که او هنوز زنده است و ناگهان به یاد می آورد که همیشه عاشق گئورگ بوده نه جان. ولی علاوه بر تحت تعقیب بودن از سوی جان، مشکل دیگر این است که که گئورگ قسم خورده تا اید مجرد بماند و هرگز به زندگی متمدنانه شهری برنگردد مگر اینکه مجسمه ای سنگی از مریم مقدس به نام بانوی ما در برف، که در دامنه پوشیده از برف کوه قرار دارد، همچون یک انسان، به راه رفته و از کوه پایین بیاید...!

***

با اینکه فیلم تصویر متحرک، جزو آثار برجسته لانگ محسوب نمی شود، از جهاتی متفاوت از دیگر آثار صامت لانگ است و بنابراین اشاره گذرایی به آن خالی از لطف نیست. در این فیلم، لانگ به سراغ موضوع مذهب می رود. تصویر متحرک، درامی است با رنگ و بوی حکایت های قدیمی مسیحی.
این فیلم تا مدتها گمشده محسوب می شد تا اینکه در سال 1986 یک نسخه از آن که زبان پرتغالی داشت، در یک آرشیو شخصی در برزیل کشف شد. مدت زمان این نسخه 45 دقیقه است و این یعنی تنها نیمی از فیلم در دسترس است. متاسفانه تنها زیرنویس انگلیسی موجود هم با دارا بودن غلط های بسیار، کیفیت بسیار ضعیفی دارد. این مسائل سبب شده که فهم کامل داستان فیلم، نیازمند دقت بسیار زیاد باشد.

داستان فیلم برای بیننده به تدریج باز می شود. وقتی زنی را می بینیم که سراسیمه از شوهرش می گریزد، می پنداریم که مسئله اصلی داستان همین تعقیب و گریز است و اینکه بالاخره زن رنجدیده پیروز می شود یا شوهر مخوفش. ولی بعدا مشخص می شود که این مساله اصلی نیست. مساله اصلی معجزه ایست که گئورگ از مریم مقدس می خواهد. چند بار در فیلم می بینیم که گئورگ از مجسمه مریم می خواهد که اگر واقعا همان مریم مقدسی است که مردم به او باور دارند، شروع به راه رفتن کند. (نام فیلم هم در ابتدا قرار بود "مدونا در برف" یا "بانوی ما در برف" باشد.) جالب اینجاست که چهره گئورگ که در گذشته بی شباهت به نیچه نبود، اکنون شبیه مسیح به نظر می رسد.
یکی دیگر از مفاهیم فیلم، رویارویی دوئل گونه دو برادر (گئورگ و جان) است. رودولف کلاین روگه یا دکتر مابوزه آینده! هم که در آن زمان هنوز همسر تئا فون هاربو (همسر آینده فریتس لانگ!) بود، نیز در نقشی مثبت و تقریبا فرعی حضور دارد.

از نقاط مثبت فیلم می توان به فیلمبرداری خوب در نماهای بیرونی و بازی خوب میا می (همسر جو می) در نقش ایرمگارد اشاره کرد. یکی از منتقدان آلمانی، زمانی گفته بود: "علاقه فراوان فریتس لانگ به کاربرد جلوه های ویژه ای که نیازمند ماکت سازی و نه فقط حقه های دوربین بود، برای او لین بار در فیلم تصویر متحرک نمایان شد." می توان این فیلم را از تجربه های اولیه لانگ در زمینه تعقیب و گریز و اکشن نیز نامید. با این وجود، برجسته ترین ویژگی فیلم، درون مایه مذهبی و نیز وجود شکلی رقیق از عرفان مسیحی در آن است.

 هنرمندانه ترین بخش فیلم، سکانس معجزه است. ایرمگارد که سرپرستی کودکی بتیم را قبول کرده، در حالی که او را در آغوش دارد، در میان برف و بوران از کوه پایین می آید. از سوی دیگر، طوفان باعث سقوط مجسمه مریم مقدس می شود. گئورگ که با دیدن سقوط مجسمه نسبت به درستی نظرخود اطمینان پیدا کرده، ناگهان ایرمگارد را در حال یایین آمدن از کوه می بیند. ایرمگارد با لباس بلند و شالی که بر سر انداخته و کودکی که در آغوش دارد دقیقا مانند مریم مقدس به نظر می رسد و گئورگ با مشاهده این صحنه فریاد می زند: "مریم مقدس!"

 

گفتنی است طبق آنچه در شرح حال لانگ آمده است، پدر وی کاتولیک و مادرش در ابتدا یهودی بود که بعدا به آیین مسیحیت گرویده و کاتولیک معتقدی شده بود. لانگ در کودکی تحت تعلیمات مذهبی کاتولیک قرار گرفت. به گفته اطرافیان و دوستان لانگ، وی که همواره خود را کاتولیک می دانست، در ابتدا علاقه ای به رگه های یهودی خود نداشت، ولی بعدا در اثر مخالفت با نازیسم، اندکی به این بخش از هویت خود نیز تعلق خاطر پیدا کرد. در حالی که به عقیده بسیاری از منتقدان، می توان دیدگاههای کاتولیک لانگ را به شکلی غیرمستقیم در فیلم هایش ردیابی کرد، تصویر متحرک، فیلمی است که به شکلی آشکار و مستقیم به مفاهیم مذهبی و کاتولیک پرداخته است.