نوسفراتو: سمفونی وحشت Nosferatu, eine Symphonie des Grauens
فیلم نوسفراتو به کارگردانی فردریش ویلهلم مورنائو، از ماندگارترین آثار سینمای اکسپرسیونیستی آلمان به شمار می رود. بازیگران اصلی این فیلم که اولین اقتباس سینمایی از رمان مشهور دراکولا نوشته برام استوکر می باشد، عبارتند از ماکس شرک، گوستاو فون وانگنهایم، گرتا شرودر، الکساندر گراناخ و ولفگانگ هاینتس.
***
جوانی به نام هاتر به همراه همسرش الن، در شهر برمن آلمان، زندگی می کند. روزی کارفرمای هاتر که ناک نام دارد، وی را برای دیداری کاری با یکی از مشتریان به نام کنت اورلاک که قصد دارد خانه ای در برمن بخرد، روانه سفری به ترانسیلوانیا در رومانی می کند...
اوضاع به خوبی پیش می رود، فقط معلوم نیست چرا زمانی که هاتر در مهمانخانه بین راه نام کنت اورلاک را می برد، همه وحشت زده سکوت می کنند، در بیرون مهمانخانه اسب ها رم می کنند و کفتاری در دوردست زوزه می کشد..!
قلعه ای که کنت اورلاک در آن زندگی می کند در دامنه کوههای کارپات قرار دارد، ولی کالسکه ران تنها تا نیمه راه هاتر را همراهی می کند و پس از آن با گفتن اینکه از اینجا به بعد سرزمین اشباح است، او را تنها می گذارد. خوشبختانه خود کنت اورلاک، آنقدر دور اندیشی دارد که کالسکه ای برای هاتر بفرستد، البته با کالسکه رانی که بی شباهت به شبح نیست....
هاتر وقتی به قلعه کنت اورلاک می رسد با دیدن قیافه میزبان خود درجا خشکش می زند. اورلاک نه تنها ظاهری وحشتناک دارد (ترکیبی از انسان، گوریل، میمون و موش کور!)، بلکه رفتارهای غیرعادی نیز از خود نشان می دهد، مثلا سر میز غذا، وقتی هاتر به اشتباه دست خود را می برد، اورلاک با دیدن خون بسیار بر سر ذوق می آید...
هاتر در وضعیت عجیبی قرار گرفته است. آیا واقعا کنت اورلاک قصد صدمه زدن به او را دارد؟ آیا باید از قلعه اورلاک فرار کند؟ و در این صورت، اورلاک دست از سر او برخواهد داشت؟!
***
مورنائو برای ساخت این فیلم موفق به کسب اجازه از بیوه برام استوکر نویسنده رمان دراکولا، نشد. مشخص نیست که آیا همسر برام استوکر مبلغی بیش از آنچه مورنائو و شرکت سازنده حاضر به پرداخت آن بودند می خواسته یا آنکه اصلا با ساخت فیلمی بر مبنای رمان همسر فقیدش مخالف بوده است. به همین علت، مورنائو نام شخصیت ها و مکان ها را عوض کرد (مثلا دراکولا به نوسفراتو تبدیل شد) و در بعضی قسمت های داستان نیز تغییراتی اعمال نمود. با این حال، پس از نمایش این فیلم، بیوه برام استوکر از مورنائو شکایت کرد و دادگاه مقرر نمود که به دلیل نقض حق مولف، تمام نسخه های این فیلم باید نابود گردد. این حکم اجرا شد ولی با توجه به اینکه امروزه این فیلم (به ناحق!) در دسترس است، بی شک، اجرای این حکم کاملا موفقیت آمیز نبوده است.
بی تردید، برجسته ترین جنبه فیلم حضور ماکس شرک در نقش نوسفراتو است. جالب اینجاست که وی با آن گریم منحصر به فرد، روی هم رفته تنها ده دقیقه در فیلم دیده می شود، با این وجود، آن قدر نقش خود را موثر ایفا کرده که بدون او مسلما این فیلم، فیلم دیگری می بود. تاکنون دراکولاهای زیادی بر پرده سینما ظاهر شده اند و ماکس شرک، در عین اینکه اولین دراکولای سینماست، همچنان به یادماندنی ترین و از نظر ظاهری، ترسناک ترین آنها نیز می باشد.
نوسفراتو موجودی است با گوش هایی چون گوش های خفاش، صورتی سفید شبیه به اسکلت با چشمان از حدقه دررفته، ابروهای زمخت و پرپشت، دستانی چنگال مانند و قامتی بلند که نپوشیدن شنل سبب شده نخراشیده تر جلوه کند. ماکس شرک در این نقش آن چنان خوب جا افتاد که حتی عده ای شایعه اینکه او در زندگی شخصی خود نیز خون آشام است را مطرح کردند!!
بزرگ ترین تفاوت نوسفراتو با دیگر دراکولاهای سینما نیز به همین ظاهر وحشتناک وی مربوط می شود. دراکولاهای دیگر (مثلا بلا لوگوسی در اقتباس سال 1931) به ظاهر خوش تیپ، متمدن و مودب هستند و معمولا در طول فیلم یکی دو دختر عاشق آنها می شوند، ولی این اتفاق در مورد نوسفراتو نمی افتد، چون بی تردید، هیچ بیننده ای باور نخواهد کرد که موجودی چون او زنان جوان را به خود جذب کند!
البته همین مساله نوسفراتو را به موجودی ترحم برانگیز تبدیل می کند، چون حداقل می توان گفت برخلاف بسیاری از خون آشام های دیگر، ظاهر و باطن نوسفراتو یکی است!
کاربرد جلوه های ویژه که نقش مهمی در انتقال حس ترس به بیننده دارد، یکی از امتیازات فیلم به شمار می رود. در این فیلم دو صحنه وجود دارد که محال است کسی علاقمند به فیلم های ترسناک قدیمی باشد و عاشق آنها نشود. هر دو صحنه حاصل تمهیداتی بسیار ساده و ابتدایی و در عین حال مبتکرانه هستند.
اولین صحنه مربوط می شود به زمان حضور نوسفراتو در کشتی. معاون ناخدا که در حال بررسی مخزن است در یکی از تابوت ها را باز می کند و موش ها بیرون می ریزند. ناگهان در تابوت دیگری خود به خود باز شده و خون آشام رخ می نماید! آن هم نه به شکلی عادی، بلکه او یکباره و به صورت تمام قد از تابوت برمی خیزد!
مورد دیگر صحنه ای در اواخر فیلم است که سایه نوسفراتو را در حال بالا رفتن از پله ها می بینیم. کلا در این فیلم استفاده از سایه ها نقش موثری ایفا می کند.
بیشتر قسمت های فیلم در لوکیشن واقعی فیلمبرداری شده است. با توجه به اینکه یکی از ویژگیهای فیلم های اکسپرسیونیستی دکور اغراق شده می باشد، از این لحاظ شاید نتوان نوسفراتو را در عین تعلق به مکتب اکسپرسیونیسم، به عنوان نمونه بارز یک فیلم اکسپرسیونیستی مثال زد. به عبارتی دیگر، موررنائو در اینجا، به شکلی هنرمندانه به ما نشان می دهد که چگونه موجودی ماوراء طبیعی و ترسناک از دل یک فضای کاملا عادی و طبیعی بیرون می آید. حتی محل زندگی نوسفراتو هم به جای اینکه قصری باشد با یک دکور مفصل که در ویژگی های گوتیک آن اغراق شده است، فضایی است خالی و کثیف مثل یک خانه متروکه. مورنائو با استفاده از این فضای خالی و کثیف، حس انزوای نوسفراتو و کهنگی و مرگ را به ما انتقال می دهد.
با اینکه ترس و خشونت در این فیلم حس می شود (مناظر زیبایی که هاتر پیش از رسیدن به قلعه نوسفراتو در بین راه می بیند، یا میز صبحانه مفصلی که صبح روز اول برای او تدارک دیده شده است، در اصل حکم آرامش قبل از طوفان را دارد)، ولی صحنه خشنی نمی بینیم. مثلا بارها صحبت از خون می شود و کلا خون در این فیلم نقش مهمی بر عهده دارد ولی به استثنای تنها یک مورد، اصلا خونی نمی بینیم. همچنین زمانی که بیماری مشکوک به طاعون دامن گیر افراد شهر شده است، باز هم وضعیت قربانیان را نمی بینیم. زمانی هم که عده ای از اهالی شهر بر سر ناک می ریزند و او را کتک می زنند، در یک نما از دور، عده ای از مردم را در حال کتک زدن می بینیم، ولی فردی که کتک می خورد، دیده نمی شود.
به طور کلی، مونتاژ در سینمای مورنائو اهمیتی ویژه دارد. در نوسفراتو، از کات های موازی به منظور نشان دادن نوعی رابطه عاطفی استفاده شده است. شبی که کنت اورلاک در قلعه اش در ترانسیلوانیا به سراغ هاتر می رود، الن همسر هاتر را می بینیم که در خانه خود در برمن از خواب می پرد و نام هاتر را صدا می زند و این موضوع باعث می شود اورلاک از حمله دست بکشد.
از دیگر امتیازات فیلم، فیلمبرداری خوب آن است که توسط فریتس آرنو واگنر، که در چند فیلم لانگ از جمله ام و وصیت نامه دکتر مابوزه نیز به عنوان فیلمبردار حضور داشت، صورت گرفته است. فیلمبرداری در نوسفراتو از عوامل مهم در فضاسازی موثر و موفقیت فیلم بوده است، به ویژه در بعضی قسمت ها مانند سکانس حضور نوسفراتو در کشتی.
امروزه اهمیت نوسفراتو بیشتر از لحاظ نقش تاثیرگذار آن بر دیگر فیلم های ژانر وحشت ارزیابی می شود و بعید است دیگر بیننده ای پیدا شود که با دیدن فیلم نوسفراتو بترسد، به علاوه داستان آن نیز برای بیننده امروزی جذابیت چندانی ندارد و بیش از حد ساده می نماید. ولی می توان تصور کرد در زمانی که تنها 25 سال از نگارش رمان دراکولا می گذشته و مثل امروز داستانی تکراری و قدیمی محسوب نمی شده، تماشای این فیلم تا چه حد برای بینندگان لذت بخش و هیجان انگیز بوده است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر